Pada tahun 1964, umur saya baru 7 tahun dan berada di darjah satu. Saya mulai masuk sekolah semasa berusia 5 tahun tanpa berdaftar. Zaman dulu, guru kelas tidak kesah sangat budak dibawah umur masuk sekolah. Sekarang budak berumur 5 dan 6 tahun sudah masuk tadika. Dalam umur yang masih muda, saya diajar oleh ibu saya cara berdikari seperti masak nasi dan goreng telur dan sayur untuk dimakan ketika tiada seorang pun berada di rumah. Sebenarnya, ibu saya tidak mengajar pun cara-cara masak tetapi saya sendiri melihat cara ibu saya memasak. Saya juga belajar bagaimana menjahit (bahasa dusun 'ampung') seluar saya yang koyak dengan menggunakan jarum tangan. Inilah 'survival' saya diperingkat kanak-kanak. Malah banyak cerita dongeng dan cerita rakyat yang saya pernah dengar semasa kanak-kanak dulu masih segar dalam ingatan saya sehingga sekarang.
Di zaman kanak-kanak ini saya suka meneroka di seluruh pelusuk kampung. Bahasa dusun bilang 'minsandayang'. Salah satu kegemaran zaman kanak-kanak dulu ialah belajar silat dan belajar ilmu batin. Ayah saya tidak bersekolah secara formal tetapi boleh membaca dan menulis. Banyak sekali catatannya yang saya baca. Antaranya ialah catatan pelbagai mentera ilmu batin. Salah satu catatan ilmu batin ada menyebut 'Mas Sali (Mat Jali)'. Ketika itu saya tidak tahu siapa itu Mat Jali. Saya ingin tahu lebih lanjut mengenai Mat Jali. Saya mulai membuka soalan kepada orang-orang tua yang sudah lanjut usia.
Saya bertanya kepada aman (pak cik) Uliti (Ketua Kampung Patau), aman Yajuni (org veteren Kampung Patau), aman Amuru (penduduk Kg Patau yang hidup sezaman Mat Salleh) dan mereka tidak sempat menceritakan mengenai riwayat Mat Jali secara terperinci. Akhirnya, saya berjumpa dengan aki Sebintal di Patau Proper (di bawah kampung Narayat). Dalam usia muda, saya mulai meminati cerita 'doung-gulu' (cerita lama). Ketika saya berusia 7 tahun, aki (datuk) Sebintal berumur 76 tahun. Ini bermakna semasa Mat Jali meninggal dunia pada 1900, Aki Sebintal sudah berumur kira-kira 12 tahun. Pada masa umur 12 tahun, banyak perkara dan peristiwa yang dia masih ingat. Aki Sebintal menceritakan kepada saya bahawa Mat Jali mati di Patau Proper. Sambil menuding jarinya ke arah rumpunan bambu di lereng bukit, Aki Sobintal memberitahu saya bahawa Mat Jali mati di bawah rimbunan bambu atau 'koporingan'. Untuk kepastian, saya bertanya kepada Aki Sebintal.
"Macam mana Aki tahu mayat itu Mat Jali?".
Aki Sebintal jawab, "Mayat itu saya kenal kerana ada kubunya di sini (di Kampung Narayat). Dia selalu datang ke sini", katanya. Memang benar, di Kampung Narayat Patau ada kubunya tetapi saya masih tidak puas hati dengan jawapan itu lalu bertanya lagi.
"Ada apa-apa lagi bukti lain yang menyokong bahawa mayat itu Mat Jali punya?", tanya saya.
Aki Sebintal menjawab,
"Dari pakaiannya pun saya kenal. Mat Jali selalu pakai baju warna kehitam-hitaman dan kepalanya sentiasa berikat (serban) dan memakai topi hitam. Dulu, di kampung ini, hanya Mat Jali sahaja yg berpakaian baju begitu. Kami semua masih pakai baju 'sinonson' ", katanya aki Sabintal.
Aki Sabintal menuding jarinya ke arah pakaian sinonson yang masih tersangkut di tiang kayu rumahnya. Sinonson ialah baju tiada lengan yang diperbuat daripada kulit kayu.
"Dari pakaiannya pun saya kenal. Mat Jali selalu pakai baju warna kehitam-hitaman dan kepalanya sentiasa berikat (serban) dan memakai topi hitam. Dulu, di kampung ini, hanya Mat Jali sahaja yg berpakaian baju begitu. Kami semua masih pakai baju 'sinonson' ", katanya aki Sabintal.
Aki Sabintal menuding jarinya ke arah pakaian sinonson yang masih tersangkut di tiang kayu rumahnya. Sinonson ialah baju tiada lengan yang diperbuat daripada kulit kayu.
Inilah mungkin bukti awal bahawa Mat Jali atau 'Paduka Mat Salleh' Pahlawan Sabah mati di Patau Proper. Zaman remaja saya pula, saya pernah mendengar cerita bahawa Mat Salleh tidak mati. Walaupun saya tidak bersetuju namun saya mendiamkan diri untuk mengelakkan pertelingkahan sesama kawan. Hari ini saya berani menjawab bahawa Mat Salleh telah mati bukan atas sebab penemuan cerita ini tetapi atas dasar beriman kepada Al-Quran yang berbunyi:
“Tiap-tiap yang berjiwa akan merasakan mati.” (Ali Imran: 185)
“Tiap-tiap yang berjiwa akan merasakan mati.” (Ali Imran: 185)
Cuma tiada siapa pun yang menemui kuburnya. Dan mungkin cerita ini boleh menyelesaikan misteri mengenai kematian Paduka Mat Salleh.
(Nak tahu cerita lanjut.... tunggu sambungan siri ke 2).